Hoofdstuk 24. Wytske van der Meulen tot haar verhuizing in 1905
(11-12-1851 te Kollum- 17-1-1918 te Easterwierum), 66 jaar.
Okke 26-sept- 2010
"Ik soe tige graach wat mear witte woll Sytie werom de soanen fan Sjoerd en Wietske ut Burgum weigien binne en yn Poppenwier en omkriten belanne binne - it sil wol om alde Maaie west ha tink en Wietske en Jantsje binne yn 1905 dy kant ek utgien nei Sjoerd syn stjerren yn 1904.Tiettsjerksteradiel wie in tige kristlike gemeente en siet hast tichtplakt mei krantepapier. As jongkeardels gongen we de klaai ek oer te dunsjen - Grou, Jirnsum, Reduzem, Wytgaard, Terherne, Akkrum, Ljouwert en alles op't fytske fansels'.
Overgrootouders van Wytske.
- Tjeerd Geerts van der Meulen (geboren 1747 in Dokkum - overleden 1821 Burgum). Uurwerkmaker te Burgum.
- Antje Jochums, ( geboren 1745 te Garyp- 1821 overleden)
Toen Tjeerd van der Meulen overleed, de uurwerkmaker, verkocht zijn vrouw Antje hun huis in Bergum in 1821. Het huis stond in de Schoolstraat (zie het overzichtskaartje hierna). Antje verkocht hun huis samen met haar zonen, eveneens erfgenamen. Hun huis werd gekocht door de weduwe van de bakker Lautenbach; Sara. De Lautenbachs woonden een stukje verder oostelijk aan de Schoolstraat. De families kenden elkaar dus goed. Bakker Lautenbach's andere dochter Tjitske was een paar jaar eerder, in 1919, gehuwd met de zoon van de boomkweker Okke Tietes Bosgra. Hun dochter Sara Lautenbach kocht nu het huis van Van der Meulen. Sara's man - koopman Wybe Lautenbach -was in 1819 plotseling overleden en Antje's man - Geert van der Meulen - was in 1821 ook overleden. Beide weduwen stonden bij de notaris naast elkaar om de acte tekenen. Sara koopt het voor 1300 gulden, maar verkoopt het huis alweer driekwart jaar later voor 1226 gulden; verlies dus. Sara Lautenbach kocht samen met een groepje andere mensen ook weer een huis aan de Schoolstraat, wat kan aangeven dat ze een strijkgeldschrijfster was. In 1821 overleden beide echtelieden Tjeerd en Antje van der Meulen en werd het roerende goed verkocht:
Tresoar: 1821 Bergum, notaris Gerrit Wilhelmij, Gemeente: Tietjerksteradeel, Provisionele en finale toewijzing
Betreft de verkoop van het huis nr. 179 te Bergum, koopsom fl. 1300
- Antje Jochums te Bergum, weduwe van Tjeerd Geerts van der Meulen, verkoper
- Geert Tjeerds van der Meulen te Bergum, verkoper
- Douwe Tjeerds van der Meulen te Optwijzel, verkoper
- Jelmer Tjeerds van der Meulen te Bergum, verkoper
- Antje Tjeerds van der Meulen te Bergum, gehuwd met Tjeerd Oebles Popma,
verkoper
- Sara Lautenbach te Bergum, weduwe van Wybe Lammerts Lautenbach, koper.
Kaartje van de Schoolstraat uit 1832. Aan de zuidelijke kant van de straat stond het huis van bakker Lautenbach, een stukje verder het huis van Geert Tjeerds van der Meulen.
Nog in hetzelfde jaar overleed ook Atje en moesten de kinderen weer naar de notaris om de roerende goederen te verkopen.
Tresoar: 1821 Bergum, notaris Gerrit Wilhelmij Gemeente: Tietjerksteradeel Verkoping Betreft roerende goederen, opbrengst fl. 224
- Antje Jochums te Bergum, weduwe van Tjeerd Geerts van der Meulen
Maar even terug; Tjeerd en Antje kregen 4 kinderen in Bergum:
- Douwe Tjeerds van der Meulen (1776- 1861)
- Geert Tjeerds van der Meulen (1781- 1855)
- Jelmer Tjeerds van der Meulen (1782-1855)
- Antje Tjeerds van der Meulen (1789-1824).
Deze geschiedenis gaat verder met Jelmer van der Meulen uit Bergum. Wat ik kon vinden over zijn broer Douwe van der Meulen is dat hij tijdelijk gedetineerd was te Leeuwarden en tegelijk stierf zijn 11 maanden oude dochtertje Tytjerk. Zijn broer Geert was de vader van een bekende Fries: Tjibbe Geerts van der Meulen.
Het huis van deze bekende Fries aan de Schoolstraat. Wytske's heit was dus een neef van Tjibbe Gearts.
Wiki: Tsjibbe Gearts van der Meulen ( Burgum, 6 maaie 1824 - 16 maart 1906 -meast Tsjibbe Gearts neamd - wie in Fryske skriuwer en fierder klokmakker, post, drukker, redakteur en útjouwer fan de Burgumer Courant. Hy makke in reis nei de Feriene Steaten en hat dêr wiidweidich ferslach fan dien; hy stipe emigraasje.
Okke 9-7-2012:
"Nog in pear stikjes ut de LC - moai eins dat dy krante digitalisearre is he.
Ik woe wol dat se dat ek dienen mei de Burgumer Krante fan Tjibbe Gearts van der Meulen.
Dizze man wie froeger ek reis agent yn Burgum en hat de reizen foar 100 den minsken fersoarge fansels en dat him ek gjin wynaaien lein ju.
Protten ut dy omkriten binne ek nei Pella VS emigrearre en ha der, sawol as op oare plakken grutte Fryske mienskippen festige, letter is dat ek bart mei in Grand Rapids en de griffemearden hienen der ek harren eigen skoallen en universiteit.
Myn freon Hindrik Baron ( Wrede Paradys ek) hat der ek prof west, syn broer Sytze is der gods smoarryk wurden.
Dat wie eins ek sa mei de Thys Sjoerds jonges der ommers - dy rieden yn de 30'er jierren ek al yn grutte autos en hienen harren eigen buorkerijkes.
Yn it Fryslan dat se achterlitten, hienen har alde wurkjowers nog net iens autos en de Pachtwet wie der doe ommers ek nog net iens.
De komelkers op de klaai hienen niks yn te bringen en guon waarden sa fan de pleats set - ik wit ferdomme earlik net werom de Pachtwet net earder ynfiert wurde koe as 1937, mar ja Fryslan wie doe ek wat in achter gebleven gebied en de Denen ha de Friezen doe ek it suvel wurk leart en as it net oan in Jongsma lein hie wa wit hoe lang it doe ek nog duorje soe eart it Frysk stamboek foar fee en hynders der kaam.
Sa'k my herinnerje kin wie dat yn 1897 yn de moaie alde kroeg by Reduzem - De Drie Romers - godkens wat ha wy der froeger in protte dunse.
T'Deel wie ien fan deade gemeentes yn Fryslan - fol mei dy griffemearde famme ferkrachters, mar yn Idaarderadiel wie it wille - Reduzem, Jirnsum, Grou, Akkrum, Aldeskoat.
Wat ha wy eine offytst en famkes thusbrocht op ofleine buorkerijen yn it Grouster en Wergeaster Leechlan.
Myn neef Douwe Jansma fan Idaard wie doe ek de grutte feestmakker en sweefde de hiele wrald ek of mei syn maten yn de Citroen Traction Avant.
Douwe rekkene ek net yn gunens hear mar yn gleskes bier.
Moaie dagen en wike einen by omke Japik en tante Liifke der op de polle yn Idaard - edele minsken en myn leafste omke oan heite kant".
Grootouders van Wytske van vaderskant
- Jelmer Tjeerds van der Meulen, (geboren 1872 in Burgum marie- overleden 1855 Burgum). Jelmer was Meester schoenmaker en koopman in Burgum.
- Wytske Johannes Eisinga, (geboren 1788 te Wijnjeterp- overleden 1851 Bergum)
Jelmer, ook Jelke genoemd, trouwde met Wytske Eisinga in 1812 in Burgum.
Kinderen van Jelmer en Wietske:
1. Johannes Jelmers van der Meulen, 1812 te Burgum;
2. Antje Jelmers van der Meulen, 1814 te Burgum;
3. Tjeerd Jelmers van der Meulen, 1816 te Burgum, koetsier;
4. Klaas Jelmers van der Meulen, 1818 te Burgum;
5. Trijntje Jelmers van der Meulen, 1820 te Burgum.
Jelmer had als beroep ‘schoenmaker’ opgegeven tussen 1812 en 1814. Bij de geboorte van hun zoon Tjeerd in 1816 werd hij ‘Meester Schoenmaker’. Het gezin heeft hoogstwaarschijnlijk aan de Schoolstraat hebben gewoond, want bij de geboorte van zijn kinderen komen de getuigen, ‘als gebuurte’ vaak weer mee. De gezamenlijke buren zijn Simen Mintjes de Vries - de ‘slagter’ - en Harmen Smit, vroed- en heelmeester, mensen in de kracht van hun leven. Bij de geboorte van de oudste zoon Johannes in 1812 was Okke Tietes Bosgra, de boomkweker, als getuige meegekomen.
Kaart uit 1832 (bron: Hisgis), de woning aan de Schoolstraat van slager Simen Mintjes, vlakbij Het Roodhert.
Vanuit het perspectief van Wytske van der Meulen worden wat feiten beschreven van haar ooms en tantes:
- Omke Johannes huwde later een dochter van boer Klaas Wigledam uit Poppingawier; Joukje Klazes Wigledam. Joukje en Johannes waren arbeider en dienstbode op een boerderij in Wirdum. Toen ze trouwden was Johannes 22 jaar en Joukje 26 jaar. Joukje haar zwangerschap was niet meer te verhullen, omdat ze in verwachting was van een tweeling. Twee maanden na hun huwelijk werden de tweeling Hinke en Wytske geboren in 1835. Deze tweeling stierf al jong. Daarna werd zoon Klaas geboren en stierf in 1838 met 6 maand (Roordahuizum), dochtertje Hinke werd 3 jaar op 27 mei 1843 in Wirdum. Moeder Joukje beviel op 27 mei 1843 en hun dochtertje Wytske werd geboren op 26 mei 1843. Alleen de jongste dochter Wytske bleef leven. Wat een intriest verhaal en Johannes was nog maar 30 jaar.
Hij schreef zich weer in bij Wirdum voor een arbeiders betrekking, samen met de weduwe Akke Eenhuistra. Akke, dochter van een praamschippersfamilie. Akke was weduwe van haar eerste man Anne Geerts Atsma. In januari 1830 stierven de kinderen van Akke: Sytske 5 jaar, Tjitske 4 jaar, in maart 1929 stierf zoontje Wouter 1 jaar. Tijdens hun huwelijk was Akke 38 jaar, Johannes 30. Johannes was doopgezind en Akke gereformeerd. Ze zijn getrouwd in 1845, ik heb geen gezamenlijke kinderen kunnen ontdekken. Na 10 jaar huwelijk overleden ze kort na elkaar in april 1855, misschien tbc. Alleen dochter Wytske Johannes van der Meulen trouwde, in 1884 in Leeuwarden met de kasten en meubelmaker Andries Bijlsma.
- Muoike/ tante Antje huwde met weduwnaar Jan Ruurds van der Lei uit Eestrum. Jan was timmerman in Burgum en met zijn eerste vrouw heeft hij geen kinderen gekregen. Jan was 29 en zijn eerste bruid 30 jaar. Na 5 jaar huwde Jan opnieuw, nu met Antje Jelmers van der Meulen uit Burgum. Jan was inmiddels 34 jaar en Antje was 31 jaar. Volgens de acte was Jan timmerknecht en waren zijn beide ouders waren al overleden. Antje was dienstmeid te Bergum. De getuigen van hun huwelijk waren Folke Coenradi, agent van politie 48 jaar, Pieter Wadman koopman, 26 jaar, Folkert Wadman, zonder beroep 26 jaar. De Wadman broers waren nagenoeg overbuurjongens van Antje en woonden in de herberg Het Roodhert aan de overkant. Antje en jan van der lei kregen twee dochters Limke en Wytske van der Lei en 2 zoons Jelmer en Ruurd van der Lei. Het is onduidelijk wanneer Jan en Antje van der Lei zijn overleden;
- Omke Tjeerd Jelmers van der Meulen was koetsier Hij trouwde op 39 jarige leeftijd in Leeuwarden met de 30 jarige Grietje Simons. Ze kregen een dochter Wytske van der Meulen en 2 zoons Jelmer en Johannes van der Meulen, allen opgegroeid in Leeuwarden.
Vader Klaas Jelmers van der Meulen groeide op in Burgum, maar trok later naar Kollum als arbeider, waar hij zijn latere vrouw Aafke Klazes Smids huwde.
Muoike/ tante Trijntje Jelmers van der Meulen. Trijntje verhuisde ook naar Leeuwarden, waar ze op 40 jarige leeftijd huwde met Gerben van der Hoek, een weduwnaar en werkman uit Huizum. Gerben was 43 jaar en had met 4 jonge kinderen. Volgens de huwelijksacte waren Trijntjes ouders al overleden, werkte Gerben als arbeider in Roordahuizum. Trijntje verhuisd van Bergum in de koude maand december 1861naar Gerben, naar Roordahuizum. In Roordahuizum kreeg het echtpaar één dochter: Antje van der Hoek, geboren in 1863. Kleine Antje werd maar 18 dagen oud.
De grootouders van moederskant
- Klaas Reinders Smids, (28-1-1776 geboren te Burum- overleden met 51 jaar op 13-3-1827 te Kollum) ‘dienstknegt’ te Kollum
- Jantje Douwes Schonenburg (geboren 23-4-1787 te Burum- overleden 9-11-1872 te Kollum op 85 jarige leeftijd). Bij de geboorte van dochter Janke wordt zij Jantje Douwes ‘de Jong’ genoemd. Bij overlijden van dochter Janke heet zij ‘Klarenburg’.
Deze grootouders komen van het kleine dorpje Burum, oostelijk van Kollum. Zij verhuisden pas later naar Kollum. Er zijn een aantal landbouwers met eigen land richting het gebuurte van Kollum. Bij allefriezen.nl genoemd: Klaas Reinders Smith. Bij het huwelijk van Klaas met jantje waren de ouders van Klaas: Reinder Rijkels en Janke Klazes uit de gemeente Burum en beiden overleden. Klaas was arbeider tijdens zijn huwelijk. De ouders van Jantje waren Jan Douwes - overleden- en Aafke Jans de Jong uit Kollumerland.
De kinderen van Klaas Smids en Jantje Schonenburg zijn vanuit het perspectief van Wytske haar ooms en tantes:
- Omke Douwe Klazes Smids (22-8-1814 onder Kollum- overleden 1895), hij woonde in Buitenpost, trouwde met Annigje (Annechien) Hendriks Niemeyer. Omke Douwe was wagenmaker in Huizum. Hun zoon heet Jan Smids (1889);
- Muoike/tante Janke Klazes Smids trouwde AEetse Rinzes Postma in 1852 in Kollumerland. Zij kregen een tweeling; dochter Johanna Postma (2-5-1854, Kollum) en een zoon Rinze Postma (2-5-1854 Kollum). Tante Janke en omke AEetse waren bakker in Oudwoude;
- Aafke Klazes Smid, de moeder van Wytske, trouwde met Klaas Jelmers van der Meulen in 1848;
- Omke Reinder Klazes Smids (31-3-1823 Burum), moeder wordt De Jong genoemd bij de geboorte van Reinder;
- Muoike Sapke Klazes Smids, moeder wordt Schonenburg genoemd, vader dagloner tijdens haar geboorte in 1925 in Burum. Saapke werd 25 dagen oud.
Als Jantje Douwes Schonenburg 82 jaar is en al 42 jaar weduwe, verkoopt ze het land en het huis in Burum in overleg met haar kinderen Douwe Smids (wagenmaker), Janke Smids (bakkersvrouw) en Aafke Smids (moeder van Wytske, vader is dagloner). Reinder Smits was overleden in 1868 en het gaat hier om de provisionele en finale toewijzing van de erfenis. Het kan goed zijn dat oude jantje Schonenberg heeft ingewoond bij haar jongste zoon Reinder.
Tresoar. 1869 Kollum, notaris D.H. Andreae Gemeente: Kollumerland Provisionele en finale toewijzing
- Douwe Klazes Smids te Buitenpost, verkoper
- Jantje Douwes Schonenburg te Burum, weduwe van Klaas Reinders Smids, verkoper
- Eerdse Rinzes Postma te Oudwoude, gehuwd met Janke Klazes Smids, verkoper
- Klaas Jelmers van der Meulen te Bergum, gehuwd met Aafke Klazes Smids, verkoper.
Jantje Schonenburg is kennelijk daarna verhuisd naar Oudwoude, inwonend bij haar dochter Janke en schoonzoon, bakker Eerdze Postma.
De ouders van Wytske van der Meulen
- Klaas Jelmers van der Meulen, schoenmaker uit Burgum
- Aafkes Klazes Smids uit Burum.
De trouwerij van Klaas en Aafke, in juli 1848, moest ook zeker voortmaken want de bruid was al 8 maand in verwachting.
Hun kinderen werden allen geboren in Kollum:
1. Jelmer Klazes van der Meulen, augustus 1848 te Kollum;
2. Jantje Klazes van der Meulen, 1849 te Kollum;
3. Wytske Klazes van der Meulen, 1851 te Kollum;
4. Klaas Klazes van der Meulen, 1855 te Kollum.
Vader Klaas Jelmers van der Meulen groeide op in Burgum als schoenmakerzoon, maar trok later naar Kollum als arbeider. Hier trof hij zijn latere vrouw Aafke Klazes Smids. Aafke was geboren in Burum en dochter van een ‘dienstknegt’ en dagloner. Aafke is dienstmeid geweest voor haar huwelijk.
Klaas en Aafke trouwden in juli 1848, de bruidegom was 29 jaar en de bruid 28 jaar. Klaas heeft bouwland gehuurd voor een jaar in Kollum in 1851 voor de huursom van 185 gulden. Waarschijnlijk had het gezin Klaas van der Meulen een klein boerderijtje met wat koeien en een stukje bouwland. In 1862 verkopen Klaas en Aafke hun huis in Kollum en verhuizen naar Bergum. Klaas is dan 44 jaar en Aafke 43 jaar. De leeftijd van hun kinderen zijn bij verhuizing van Kollum naar Burgum:
- Jelmer: 14 jaar
- Jantje: 13 jaar
- Wytske: 11 jaar
- Klaas: 7 jaar.
Albert Anker, Zwitsers schilder (1831-1910), meisje schilt aardappelen
Een paar opmerkelijke jaartallen in de familie van der Meulen zijn 1855:
- Douwe Tjeerds van der Meulen (oud oom van Wytske) overleden 7-2-1855, 75 jaar, overleden in Twijzel;
- Johannes van der Meulen (oom van Wytske) overleden 5 april 1855, getrouwd en 1 kind Wytkse van der Meulen, arbeider te Wirdum, 42 jaar en zijn tweede vrouw Akke Eenhuistra, 47 jaar op 2 april 1855;
- Jelmer van der Meulen ( pake van Wytske) overleden 30-7-1855, weduwnaar te Bergum, 73 jaar.
Frederik Engel (1872-1958) 'de melkster'.
Waar naar toe verhuisden ze in Burgum in 1862? Hoogstwaarschijnlijk aan de Schoolstraat. Oer Pake Tjeerd van der Meulen en oerbeppe Antje Jochums hadden gewoond op nummer 179 (in 1821 verkocht omdat ze beiden overleden in hetzelfde jaar). Wytske’s pake Jelmer Tjeerds van der Meulen, de Meester schoenmaker, was daar ook opgegroeid en vader Klaas ook.
Tresoar: 1862 Kollum, notaris D.H. Andreae Gemeente: Kollumerland Provisionele en finale toewijzing Betreft de verkoop van een huis te Kollum, koopsom fl. 777
- Klaas Jelmers van der Meulen te Kollum, verkoper
- Jelle Pieters Spaan te Kollum, koper.
Bergum anno 1886 door Anne Tjibbe van der Meulen (geboren 1862 Burgum en zoon van Tjibbe Gearts van der Meulen en Grietje Peerenboom), een achterneef van Wytske.
De broers en zuster van Wytske van der Meulen.
- Broer Jelmer Klazes van der Meulen trouwde vrij laat met 50 jaar met Martje Bosma, 53 jaar in 1899. Martje kwam van Hurdegaryp. Jelmer was koetsier, net als zijn oom Tjeerd Jelmers van der Meulen. Martje was weduwe en had twee dochters; Beitske Groothof (1877) en Grietje Groothof (1879); 20 en 22 jaar. Tijdens de volkstelling bleek Beitske nog lang thuis te wonen. De meeste Burgummers kenden Jelmer als Jelke van der Meulen, de eigenaar van het Roodhert van 1880 tot 1885. Jelke is lang ongetrouwd gebleven en was dus herbergier.
- Zuster Jantje Klazes van der Meulen huwde Doeke Gerbens van der Hoek uit Goutum. Antje is 37 jaar en Doeke is 40 jaar als ze trouwen. Doeke werd ‘koemelker’ genoemd in hun trouwakte. Jantje van der Meulen was in de trouwakte woonachtig te Hurdegaryp., ze is daar waarschijnlijk dienstmeid geweest. Doeke was een weduwnaar, en nam in zijn huwelijk zijn dochtertje Jeltje van der Hoek mee, een meisje van 12 jaar. Doeke was smid van beroep en samen met zijn tweede vrouw Jantje van der Meulen woonde hij in Rauwerd/Raerd. Later is dit dochtertje Jeltje van der Hoek met een politieman van Terschelling getrouwd in 1902 in Amsterdam. Jantje en Doeke kregen samen ook nog een dochtertje, Hylkje Aafke van der Hoek in 1888, geboren in Rauwerd/Raerd. De naam Hylkje komt van Doeke’s overleden vrouw Hylkje Hellinga, en de tweede naam ‘Aafke’ komt van de moeder van Jantje en Wytske van der Meulen. Beppe Aafke leefde nog toen haar kleindochter Hylkje Aafke werd geboren. Hylkje (1888) was de jeugdvriendin van mijn beppe Jantje Jansma (1888) uit Burgum. Ze heeft in haar poëzie album geschreven zo rond haar 16e jaar (zie hoofdstuk 37). Tante Trijntje van der Meulen, een zuster van Klaas, Johannes, Antje en Tjeerd van der Meulen, was getrouwd met Gerben Sjoukes van der Hoek in 1861. Wytske’s zuster Jantje van der Meulen trouwde met Doeke Gerbens van der Hoek in 1887. Waarschijnlijk trouwden neef en nicht met elkaar, dat moet ik nog uitzoeken.
- Wytske Klazes van der Meulen groeide op in Kollum. Er waren na 1855 geen grote sterfgevallen meer in haar familie, pas toen Wytske 42 jaar was, overleden haar ouders in het zelfde jaar in 1894. Klaas Jelmers van der Meulen overleed in Burgum en overleed 2 maand na zijn vrouw Aafke Klazes Smids.
- Broer Klaas Klazes van der Meulen . Hierover is geen verdere informatie te vinden. Registratie 1890-1899. Zijn zusters Wytske en Jantje waren al getrouwd. Jelmer was arbeider aan de Rijksstraatweg en Klaas timmerman. In het huis van hun ouders woonden ook Gjalt Hoekstra en zijn vrouw Geertje met hun 3 kinderen bij hen in. En Hendrik van der Land/ van der Leent en zijn volwassen broer en 2 zusters. En Auke Teunis van der Veen met vrouw en zoon. Alle mannen werkten als arbeiders. Het is onduidelijk of Klaas getrouwd was en wanneer hij overleed.
Okke, juni 2013:
Hjir ek nog in pear advertinsjes oer Doeke van der Hoek.
1. Rouw advertinsje fan 31 Maart 1905 – it liket der op dat Doeke oan kanker stoarn is of miskien TB
2. Boereboelguod yn Raerd op 4 Maaie – it komelkers beslach wie dus net sa grut.
Yn dy tiden koe in boer ek net mear as 8 – 9 kij fersoargje as in ienmans bedriuw – melkerij, gers meane, hea en kuil meitsje, sleaten heakelje, stikel luke ensf.
It hus ree wie ek net folle en ik freegje my ek of wert Jantje van der Meulen doe hinne gien is – dyn beppe wie nei har neamd he.
Okke 8-6-2013
"Hoi Sytie,
Hjir ek nog in pear advertinsjes fan Lieuwe de Boer, de man fan Hylkje.
Lieuwe wie veecontroleur. Wat dat precies ynhalde yn dy tiid, wit ik net safolle fan mar Thys sil der wol goed fan op’e hichte weze tink.
It is gjin keurmeester mar tekent wol alle papieren dyt mei it stamboek fee en de eksport fan fee te meitsjen ha, sa as ik my alteast herinnerje kin hear.
Sa te lezen liket it ek wol dat Lieuwe oan kanker stoarn is he.
Lieuwe syn 1ste frou Trijntje Wiersma, sawol as Hylkje Aafke van der Hoek, Lieuwe sels ek Hylkje har heit Doeke van der Hoek en har mem Jantje van der Meulen binne allegearre begroeven yn Skearnegoutum,
froeger Wymbritseradiel en sunt 2011 ien grutte gemeente wurden mei Boalsert, Nijefurd, Snits en Wunseradiel ta Sudwest Fryslan.
Sa as it likt Sytie is Jantsje van der Meulen nei it ferstjerren fan har man Doeke yn Raerd ek al rillegau nei it boereboelguod fan 4 Maaie 1905 ferhuze nei Skearnegoutum.
Fan de 2 bern fan Hylkje en Lieuwe ha’k niks fan werom fine kint – yn 1953 wnnet dochter Jeltje yn Warnsveld,Gld en is net trouwt en de oare dochter is mei in Ir. Posthumus trouwt.
Der stjit under Obij en wert dat leit wit ik net – New Mexico miskien?"
Huwelijk
Wytske trouwde in mei 1872 met Tijs Sjoerds Jansma in Burgum. Tijs was 23 jaar en Wytske is 20 jaar. Er staat in de documenten beschreven dat Tijs kastelein was in Burgum, zijn vader Sjoerd was ‘aanlegger van tuinen’, wonende te Uithuizen. Wytske was ‘zonder beroep’. Hun beider vaders, Sjoerd Tijsses Jansma en Klaas Jelmers van der Meulen, waren tijdens de ondertekening aanwezig bij het huwelijk. Tijs moeder was overleden en Wytske’s moeder had mondeling meegegeven dat ze met het huwelijk eens was.
Wytske’s broer Jelmer/Jelke van der Meulen was herbergier van 1880 tot 1885 van het Roodhert. Tijs en Jelke kenden elkaar goed, ze waren even oud en woonden in de Schoolstraat. Ook hun pakes kenden elkaar goed; Jelmer Tjeerds van der Meulen (geboren 1782) en Tijs Sjoerds Jansma (geboren 1788), ook allen van de Schoolstraat.
De 11 kinderen van Wytske Klazes van der Meulen en Tijs Sjoerds Jansma met de belangrijkste gebeurtenissen vanuit notariële aktes:
De
- Sjoerd Tijsses Jansma (2-8-1873 te Burgum). Tijs wordt ‘kastelein’ genoemd. Jongen vernoemd naar pake Sjoerd Jansma. Deze heeft de kleinzoon gekend.
- Klaas Tijsses Jansma (25-6-1876 te Burgum) (1.00 uur). Tijs wordt ‘herbergier’ genoemd. Boelgoed vee, kasteleinsgoed op Huis ter Heide op 8 mei 1877. Jongen vernoemd naar pake Klaas van der Meulen. Hij heeft zijn kleinzoon gekend.
- Okke Tijsses Jansma (23-12-1878 te Burgum). Tijs wordt ‘landbouwer’ genoemd. Jongen vernoemd naar zijn oom Okke of overgrootvader Okke Bosgra. Hij overleed met 9 maanden.
- Aafke Tijsses Jansma (5-10-1880 te Burgum). Tijs wordt ‘landbouwer’ genoemd. Boelgoed boerengereedschappen en meubilair op 10 mei 1881. Meisje vernoemd naar haar beppe Aafke. Ze heeft haar kleindochter gekend.
- Okke Tijsses Jansma (31-1-1882 te Burgum). Tijs wordt ‘koopman’ genoemd. Boelgoed van hun woonhuis en pachtboerderij op 7 januari 1882 in Het Roodhert bij Tijs’ zwager Jelke van der Meulen.
- Jelmer Tijsses Jansma (1-12-1882 te Hurdegaryp). Tijs wordt ‘koopman’ genoemd. (Tijs Hendrik Feenstra kastelein te Burgum is getuige; een oom van Tijs). Jongen vernoemd naar oom Jelke van der Meulen en overgrootvader Jelmer van der Meulen.
- Jan Tijsses Jansma (8-3-1886 te Burgum).Tijs wordt ‘arbeider’ genoemd. Jongen vernoemd naar zijn overleden oom Jan Jansma, die op weg was naar de Atjeh oorlog.
- Maaike Tijsses Jansma (4-9-1887 te Burgum. Het kind wordt aangegeven door de vroedvrouw (Antje Bastiaans Hogendijk), omdat vader Tijs ‘arbeider’ door werk afwezig was. Tijs werkte voor Bosgra in Uithuizermeeden. Meisje vernoemd naar overleden beppe Maaike Jansma-Wadman.
- Jantje Tijsses Jansma (2-12-1888 te Burgum).Tijs wordt ‘arbeider’ genoemd. Meisje vernoemd naar stiefmoeder Jantje Linthorst of Wytske's zuster Jantje van der Meulen. Beiden hebben Jantje gekend.
- Sikke Tijsses Jansma (31-5-1890 te Burgum). Het kind wordt aangegeven door dezelfde vroedvrouw, omdat vader Tijs ‘arbeider’ door werk afwezig was. Jongen vernoemd naar overleden oom Sikke Jansma die maar 5 jaar werd en half broer van zijn vader; oom Sikke die 23 jaar werd.
- Douwe Tijsses Jansma (12-3-1893 te Burgum).Het kind weer wordt aangegeven door deze vroedvrouw, omdat vader Tijs ‘arbeider’ door werk afwezig was. Jongen vernoemd naar overleden stiefoom Douwe de Boer die 34 jaar werd. Een aantal maanden voor het huwelijk van Tijs en Wytske stierf Douwe toen.
Okke 10-12-2014
Antje Bastiaans wie beromt yn Burgum as De poppeheinster dyt ek alle bern fan Thys Sjoerds en Wietske Klazes yn de wrald brocht hat. Op 30 April 2012 ha’k dy der in moai stik oer stjurd fan de Horizon – it tiidskrift fan it Burgumer Streek Museum.
In pear jier lyn koest it downloade mar dat kin no net mear spytiger genoch.
Samar mar net.
Tuut fan us hjir,
Jan & Okke.
Dit is vroedvrouw Antje. Er is een mooi stukje over haar geschreven door Klaas Henstra van de Sterrewacht Burgum. Antje was een flinke en intelligente vrouw met 9 kinderen die wilde bijverdienen omdat haar man langzamerhand te veel dronk en de inkomsten minder werden. Antje was niet alleen vroedvrouw maar later ook baakster. Volgens de verhalen was ze vaak s nachts onderweg naar een bevalling en keek dan naar de nachtelijke sterrenhemel, waar ze studie van maakte en boeken uit de bibliotheek leende. Ze woonden aan de Lageweg. Beide echtelieden zijn erg oud geworden.
Klaas Henstra:
In tal jierren lyn krige Streekmuseum/Volkssterrenwacht Burgum in nijsgjirrich gimmelearden muorreplaatsje mei de
tekst ‘A. Huizenga, vroedvrouw’. En dan begjint in syktocht mei de fragen: Wa wie dy frou, wêr wenne hja en hoe ferrûn har libben. De foarste fraach wie net sa dreech te beanderjen. Antje wie de dochter fan de Haagse tuinarsjitekt Sebastiaan Hoogendonck en Grietje Bosgra, dochter fan de Burgumer beamkweker Tiete Bosgra. Antje libbe fan 1831-1922. Hja troude yn 1851. Mei har man Johannes Tjallings Huizinga (1828- 1925), in rike Burgumer boeresoan, wenne hja oan de Legewei yn Burgum.It fierdere ûndersyk levere in tal bysûndere ferhalen op oer it libben fan Antje en har man. Derút hat bliken dien dat Antje in dreech libben hân hat. Mar hja hat der wat fan makke.
Eins kinne jo sizze, dat hja in frou wie, dy’t net fan ien slach lei. Hja naam sels de leie en die wêr’t in soad froulju yn har tiid net iens oan tochten. Koartsein: in tige selsstannigge, emansipearre frou.
Ut it houlik van Antje en Johannes kamen njoggen bern fuort. Foar safier seach it libben fan it pear der goed út. Mar nei in tal jierren rekke Johannes slim oan ‘e drank en Antje seach gjin kâns mear har bern in goede opfieding te jaan. Om’t Antje sawol fan heite as memmeside fan goede komôf wie, woe hja har bern ek wat meijaan. It jild rekke lykwols op oan ‘e drank en de ynkomsten fan Johannes waarden yn de rin fan de tiid minder.
Der moast in oplossing fûn wurde. Antje wie in yntelliginte en flinke frou. Hja assistearre de pleatslike dokters al by befallingen. As in befalling dreech wie, sei de dokter faak:
‘Haal Antje Huizinga maar even’. Kaam de dokter letter werom, dan wie de poppe
der meast al. Sa kaam it, dat de Burgumer dokter Lambertus Bochardt tsjin oerbuorfrou Antje sei, dat hja mar foar kreamheinster leare moast. Der wie in deiskoalle yn Grins, mei in oplieding fan twa jier. Dokter makke alles yn oarder. Sa reizge Antje Huizinga eltse moandei mei tram en trein nei Grins en kaam earst de freeds wer thús. Wy prate oer de perioade om 1870 hinne. De âldste dochter Grietje soarge troch de wike foar de oare bern. Yn dizze perioade krige Antje ek nochris har njoggende bern. Yn de wykeinen moast der fan alles regele wurde: it wie ien en al drokte. Sa kaam it wol ris foar dat Antje oan it begjin fan in nije leswike siet te knikkeboljen. Dan seine har klasgenoaten: ‘Professor, Antje Huizinga slaapt’. Meast wie it antwurd: ‘Laat Antje maar slapen, die weet meer met de ogen dicht, dan jullie met de ogen open’.
'Nei Antje’s eineksamen waard hja fuortdaliks troch it gemeentebestjoer fan Tytsjerksteradielbeneamd ta kreamheinster, in berop dat hja fjirtich jier útoefene hat. Alle besites troch de hiele gemeente waarden geandefoet ôflein. Tidens har nachtlike kuiertochten hie hja in grutte belangstelling foar de stjerrehimel. Dy ynteresse waard sa grut dat hja stúdzje fan de stjerrekunde begûn te meitsjen. Derta liende hja boeken fan Weremeus Buning fan Eastermar. Op twa febrewaris 1921 wiene Antje Hoogendonck en Johannes Tjallings Huizinga santich jier troud. It waard in grut feest. Hja waarden mei de auto fan dokter Aris Zwart fan hûs helle foar in feestlike rit troch de gemeente. Dokter’s feint Bienze Haanstra siet oan it stjoer. Doe’t it pear in lange tocht makke hie, waarden hja mei muzyk fan de beide Burgumer korpsen ynhelle en alles waard op foto fêstlein. Ek de parse makke melding fan it barren. De skribent wist lykwols fan de foarke en de stâle. Hy skreau: ‘En hoewel hun huwelijksbootje door stormen soms geteisterd werd, kwam het eindelijk in kalmer water’. Johannes Tjallings Huizinga waard 96 jier âld. Antje Hoogendonck berikte de leeftiid fan 91 jier. In sterke frou mei in sosjale ynslach. By earme minsken die hja net allinne de befalling, mar bleau hja ek nochris dwaande as baakste".
Okke 30-4-2012:
Tafallig hat hja, yn Sumar, ek 2 fan myn muoikes te wrald brocht – Antje en Catharina fan Okke Thysses Jansma en Rigtje Douma".
Reinhart Dozy (1880-1947) was een Nederlands kunstschilder. Zo kan het samenzijn er uit gezien hebben in de Jansma familie. Bij het samenzijn hoorde jenever met rozijnen (boerenjongens genaamd) en vrouwen dronken rozijnen op brandewijn (boeremeisjes genaamd).
Wytske en haar man Tijs, nog vóór juli 1904. Volgens mijn heit 'iets met problemen met de maag meen ik'.
In 1904 was er een situatie in dit gezin ontstaan die om een oplossing vroeg. Wytske was een nog vrij jonge weduwe en de meeste kinderen waren al jong aan het werk. Het werk in de landbouw waar het beste loon werd uitbetaald was op dat moment in de gemeenten Rauwerderhem en Idaarderadeel; gemeentes in de westhoek van Friesland. Daar schreven zij zich in, de een na de ander. Wytske was haar man verloren en dus haar vaste inkomenen en had nog jonge kinderen in huis die nog niet konden mee verdienen. De andere kinderen zullen aan het huishoudgeld voor hun moeder hebben bijgedragen, maar die situatie was niet handig omdat ze ervoor naar Bergum moesten reizen. Ze zullen de koppen, op een verjaardag van een familielid, bij elkaar hebben gestoken om een oplossing te zoeken.
Sjoerd, de oudste zoon, was in januari 1904, dus een paar maand voor het overlijden van zijn vader, getrouwd in Raerd, waar het jonge paar ook woonde. Wytske's zuster Jantje woonde ook in Raerd en was getrouwd met de smid. De smid Doeke van der Hoek was in maart 1905 overleden en beide zusters waren nu weduwen. Hun dochters Wytske en Hylke waren even oud en bevriende nichtjes. De zusters konden het goed met elkaar vinden, de nichtjes en voor de oudste volwassen kinderen was het alleen maar prettig dat hun moeder met hun zusje en broertjes naar Raerd kwam. Er speelde nog een ander aspect mee, namelijk het kerkbestuur in Burgum , wat een grote invloed op bedeling had van weduwen en wezen. Haar man Tijs was doopsgezind geweest en dat sprak niet voor Wytske in het gereformeerde Bergum. Ze vertrok van de oude geboortegrond waar de families Jansma en Van der Meulen eeuwen hadden gewoond. Ze verhuisden in april 1905 naar Raerd..’ (hoofdstuk 23)
Kleinzoon Thys Huisman (1928):
‘ik ha fan myn mem, dyn beppe Jantsje, wol heard dat har mem in protte ferdryt hawn hat oer de fyne domny yn Burgum, en dat hat de reden west werom se der wei gien is.’
Wytske ging over naar de Hervormde Kerk, maar het is onduidelijk wanneer. Volgens Okke was het gezin eerst christelijk gereformeerd. Het was een grote stap in een heel andere omgeving. Tijs was doopgezind geweest. In die tijd was het uren reizen om op de plaats van bestemming aan te komen. Waarschijnlijk reisden ze per paard en wagen via Warten. Er woonden een aantal familieleden van Wytske van der Meulen in de nieuwe omgeving van Rauwerderhem, Idaarderadeel, of hadden er gewoond:
- Muoike/tante Joukje, getrouwd met omke Johannes van der Meulen kwam uit Poppingawier. Omke en muoike leefden al lang niet meer, maar de streek was Wytske niet onbekend, al was het alleen maar van horen zeggen. Wytske’s nichtje Wytske van der Meulen, wel 8 jaar leeftijdsverschil was in Roodahuizyum opgegroeid. Het is de vraag of de nichtjes nog contact hadden, omdat Wytske wees was, en onbekend is waar zij toen verbleef;
- Tante Trijntje van der Meulen, zuster van haar vader hebben in Raerd gewoond, beide familieleden waren al wel overleden;
- Haar zuster Jantje van der Meulen, woonde ook in Raerd, weduwe van de pas overleden smid Doeke Gerbens van der Hoek. Familieverband met familie van der Hoek: Muoike Trijntje van der Meulen was op 40 jarige leeftijd getrouwd met de weduwnaar Gerben Sjoukes van der Hoek (hij was arbeider te Roordahuizum, en had 6 kinderen, muoike Trijntje zal eerst de huishoudster zijn geweest). Jantje van der Meulen huwde één van de zonen; Doeke van der Hoek was smid te Raerd.
Okke: 17-5-2012
"Ik wir bygelyks krekt wannear Sjoerd, Jan, Sikke , Douwe, Jantsje en harren mem ferihuze binne fan Burgum nei Rauwerderhem, Rauwerd, Oldeboorn en Poppingawier en ek wannear alde Sjoerd Tyses ut Uithuizen ferhuze is ( 5.5.1902) nei Burgum ta en der is dy alde stakker op 25 Juni 1902 stoarn.
Ik wit dus wier ek net wannear Jelmer, Okke, Klaas, Aafke ut Burgum fertrokken binne. Nijsgjirrich is ek it feit dat alde Sjoerd Tyses him oanjowt as Ned. Herformd wylst Sjoerd – griffemeard is en Wietske, Jan, Sikke, Douwe en Jantje christelijk gereformeerd binne. Jan ferhuzet op 12 Maaie fan Oldeboorn nei Poppingawier en is dan Ned. Herformt. Wol wat feroaring yn harren Leauwe dus en dat wie dus ek allegearre nei de Doleantie fan 1886 en dat wie my doe ek in hiele striid der yn dat Burgum en de Bosgra’s wienen ek grutte foarstanners fan dat “ nije” Leauwe doe en dat hat miskien ek wol in rol spylje kint ha wat wurk oangiet fansels – wienen jo net fan dat Leauwe dan gjin wurk en en ek gjin bole ferkeapje kinne ensf. – in enge saak he.
Dat 12 Maaie waard doe Alde Maaie neamd (en no ek nog wol miskien) – it wie de dei dat boerearebeider en famen har wer foar in jier utbesteden fansels en in protte houliken waarden dan ek faak krekt foar Alde Maaie sluten.
Ik ha de leanen ek neisocht om dy jierren hinne en wat in ferskil tusken de Wald boerkes en de folle gruttere klaai boeren – der siet wol 100 gune yn’t jier ferskil tusken".
De foto van de kinderen, aan het begin van 1905. Tijs, hun vader overleed in juli 1904, en daarna begonnen de emigratieplannen vorm aan te nemen. Okke was de eerste die daadwerkelijk ging in oktober 1905. Hij was toen 23 jaar.
Links: Douwe/ David, 11 jaar.
De 4 mannen achteraan van links naar rechts: Sjoerd/ Stewart, 31 jaar. Jelmer 21 jaar. Klaas 28 jaar. Okke/August 22 jaar.
Vooraan: Jan/ John 18 jaar, Aafke 23 jaar, Sikke/Sam 13 jaar, Jantje 16 jaar.
‘...'Als meisjes 16 jaar werden, mochten ze dameskleding dragen en kon het haar worden opgestoken...'( mijn dochter, Nina Peckelsen)
Hypothetische reis van Burgum naar Raerd in 1905.
Tussen 1896 en 1948 was Sumar bereikbaar per tram. Sumar had een eigen station, dat gestaan heeft aan de Dr. Prinsweg.
De stoomtram tussen Sumar en Burgum rijdt over de brug Bergumerdam. Uit: site dorp Sumar.
De tramlijn begon in Dokkum en liep via Veenwouden, Burgum, Sumar, Nijega en Opeinde naar Drachten. Drachten was een groot knooppunt van tramlijnen. Van hier lag een tramlijn naar Groningen, een lijn naar Heerenveen en een lijn naar Veenwouden-Leeuwarden.
http://tram-en-trein-in-tytsjerksteradiel.jouwweb.nl/
De tram van Burgum via Tietjerk naar Leeuwarden is nooit aangelegd. In 1866 deed de trein zijn intrede in de gemeente Tytjerksteradiel, in 1881 gevolgd door de tram. Vanaf 1913 maakten zowel de trein als de tram beiden gebruik van het traject van de spoorlijn Leeuwarden-Veenwouden. De trein rijdt nog steeds, de tram verdween in 1948.
Wytske met haar kinderen Jantje ( 16) en Douwe (12) kunnen ook vervoerd zijn met paard en wagen. Van Burgum naar Sumar, dan via Warten (De Gravinneweg), via Wergea (Kerkbuurt), via Swichum, Wirdum, Wytgaerd, richting Reduzum naar Raerd.
'Het geheugen van Nederland', een paard met eenvoudige wagen.
Van Burgum naar Raerd is 28 kilometer tegenwoordig over de Wâldwei.
Schilderij Gezicht op Warga. Door schilder Johan Elsinga (1893 Wommels-1969 Leeuwarden) een Fries impressionist.
Op 7 april 1905 vestigden Wietske, Douwe en Jantje zich in Raerd (Raerd 145 a, gereformeerde kerk). Op 10 april 1905 schreven Wytske (54 jaar) , Jantje (16 jaar) en Douwe (12 jaar) zich in bij de registers van Rauwerderhem. Het einde van een tijdperk in Noord Oost Friesland..
