12. Rigtje Douma (1866-1883 Oostermeer), 17 jaar verdrinkt zichzelf en haar kind Rypkje Douma (1882-1883) 7 maand

het drama in Oostermeer. 

Wat is er gebeurd.

Rigtje Douma is een van de 7 kinderen van Anne en Akke Douma uit Oostermeer/Eastermar. (Richtje is het nichtje van Rixt Douma; hoofdstuk 11). Haar ouders zijn landbouwers en koemelkers. Maar Rigtje is dienstmeid bij de rijke boer Atsma en de boerenzoon, Rypke Tjerks Atsma, verklaard haar de liefde. Ze wordt zwanger, maar familie Atsma vind vanuit de traditie de dienstmeid Richtje Douma niet waardig. Er komt geen huwelijk. Het kind wordt geboren bij Rigtjes ouders thuis in Oostermeer. Zij geeft het kind een naam en die naam verwijst naar de vader. Van ellende verdrinkt Rigtje (17 jaar) zichzelf met haar baby van 7 maand in de poel achterhuis... 

Beschrijving:
De fatale liefde tussen Rigtsje en Rypke
Het waren moeilijke tijden in 1883 voor de familie Douma uit Eastermar. 
Eerst verdronk hun dochter zich, samen met haar zeven maanden oude kindje en daarna betaalt een zogenaamde ‘weldoener’ een grafsteen voor het meisje met een tekst die wel erg grievend is voor de vader van het kindje. 
De ongelukkige liefdesgeschiedenis van hun dochter Rigtsje Annes met boerenzoon Rypke Tjerks Atsma bracht het hele dorp in beroering, met fatale afloop. Siebe Siebenga schreef er een boekje over: Drama in Eastermar, 1882-1883 . ,,Ik fyn it skande as dizze history fergetten wurdt”, zegt de amateur-historicus, die zijn werk presenteerde in het Streekmuseum/Volkssterrenwacht in Burgum. 
Zeg ‘Rigtsje Annes Douma’ en onder oudere Eastermarders komen nog altijd de tongen los. Was dat niet het arme dienstmeisje dat zwanger werd van de rijke boerenzoon, door hem aan de kant werd gezet en zich in wanhoop van het leven beroofde, samen met het kindje? Dat meisje op wier graf een steen stond met een gruwelijke aanklacht? ,,Hier rust Richtje Annes Douma met haar kindje Rijpke Tjerkje . Beiden stierven den 3. Mei 1883. Ontrouwe liefde was oorzaak van hun dood. Wie zonder zonde is, werpe de eerste steen op haar .” 
,,Oer de skiednis fan Rigtsje en Rypke wurdt nog hyltiid praat yn Eastermar. Mar sa as dat giet mei âlde ferhalen: nimmen wit noch hoe’t presys gong”, zegt Siebenga. Hij had zelf ook wel eens iets gehoord, maar zijn interesse werd pas echt gewekt toen bij het Streekmuseum een aantal krantenartikelen werd ingeleverd over de kwestie. Hij besloot het een en ander uit te zoeken, raakte steeds verder verdiept in allerlei geschriften, voerde gesprekken met dorpsbewoners en voordat hij het wist, had hij een map vol informatie. ,,Dat ik tocht, no kin ik der ek wol in boekje fan skriuwe. It is dochs in wichtig barren foar Eastermar west.” 
Dat komt niet zozeer door de liefdesaffaire als zodanig. Een rijke boerenzoon die verliefd wordt op de arme dienstmaagd: zoiets is van alle tijden. Dat rijk en arm vervolgens niet zomaar met elkaar trouwen, is ook geen nieuws. In het geval van Rigtsje en Rypke leidt de affaire echter toch heftige polemieken over goed en kwaad. ,,De tsjerke bemuoit him dermei, en dermei is it spul op de weagen”, zegt Siebenga. Rijpke, die zich als rijke boerenzoon voorstaat op zijn christelijke moraal, wordt door de kerk als zondaar veroordeeld en als lid geweigerd. Deze beslissing lokt heftige reacties uit van dorpelingen die vergeving hoog in het vaandel hebben staan. Wekenlang regent het ingezonden brieven bij het Weekblad van het Kanton Bergum. Aan het lot van de beide ouders en het kindje denkt bijna niemand meer: tot de fatale dag dat Rigtsje en haar kindje Rijpke uit de ‘Poddepoel’ aan de Achterwei worden gevist. De wanhoop nabij omdat Rypke haar niet wil trouwen, roepen de dorpelingen: ,,En wat zal hij doen die de aanleidende oorzaak is: dat twee zielen door hem zo ontijdig den eeuwigen slaap slapen?” 
Siebenga vindt dat Rypke wel heel gemakkelijk als boosdoener is weggezet in het verhaal. Wie weet had hij best zijn geweten willen volgen door Rigtsje te trouwen, maar mocht hij niet van zijn ouders. En wellicht had Rigtsje zich er al lang bij neergelegd dat ze als alleenstaande moeder verder moest, en waren het de woorden van ds G.J. Anting die haar aan het wankelen brachten: ,,Hare zonde en haar val maken haar door gerechtigdheid Gods, genade onwaardig”. Volgens de overlevering binnen de familie Douma was de mededeling van Rigtsjes zus Antje, dat ook zij in verwachting was, de druppel die de emmer deed overlopen, heeft Siebenga ontdekt. ,,Sa besjoen leit it dus al in stik nuansearrer.” 
Blijft nog wel de vraag wie nou die grafsteen liet plaatsen. ,,Frijwol wis binne grêf en stien betelle troch in boer dy’t spul hie mei Rypke”, weet Siebenga. ,,It wie in soarte fan wraak.” In 1983 werd de steen verwijderd, omdat niemand de grafrechten ervoor betaalde. ,,Dit drama kin yn myn eagen net útwiske wurde mei it ferdwinen fan in grêfstien”, vindt de auteur. ,,Fandêr dat ik dit ferhaal sa helder mooglik op papier set ha.” (Tekst uit Friesch Dagblad )

Siebe Siebesma, via Okke 26-4-2012

...."Ik haw eartiids in boekje skreaun oer it Drama fan Eastermar 1882-1883....In famke Rigtsje Douma rekket swier fan in boer.....Rypke Tsjerks Atsma. Dat hat in hiele opskuor west omdat it famke letter mei har bern har sels tekoart dien hat.... Goed 100 jier letter stiet Fokje Jansma út Eastermar op in foto....dy ‘t ik yn in boekje ôfdrukt haw".......  .

Okke: 

.....'In hiel aardich ferhaal is it dat Rypkje Tsjerkje’s skuontsjes fan 120 jier tebek bewarre binne.

Aukje is ek noch it ien en oar gewaar wurden troch har freonskip mei Fokje Jansma, Dat sit sa. Fokje Jansma har beppe wie in Richtsje Douma, in nicht fan ‘ús Rigtsje *’. Fokje wist dat de poppeskuontsjes  fan Rypkje Tsjerkje altyd bewarre binne troch de Douma’s. De skountsjes lizze no by Elly Stuiver yn Bakkefean. Elly har pake wie Anne Douma en dat wie wer in neef fan Rigtsje". ....

*Rigtsje mei in ‘g’ neffens de boargelike stân. Op har grêf gravearje se har namme mei ‘ch’.

Okke 29-4-2012: 

...'Hoi Sytie,

Oh god as je ien kear begjinne dan is der duvel ek gjin ein oan he. In moai liet oer de saneamde sunde yn in achterlik en net kristlik Eastermar yn 1883.De plaatsjes by de sang binne ek skoan en moatst de thusside hjirunder ek efkes opsykje – wol nijsgjirrich eins wat ik ek wer leart ha oer in ferske dat myn beppe Rixt no al wer 65 jier lyn foar my sjongde yn us foartun beide njonken mekoar op in hiele grutte alde wylgen stobbe.

Jan en ik ha hjoed geniete kint fan it sjongen fan Gerbrich fan Dekken – ik ha it foar har oerset – he he wat wer in protte oantinkens – it fielt by tiden as ik weisakje yn myn eigen ferline – it wurd wer oppassen om net yn depressy te belanjen. Ik hoopje datst ek wat genietsje kinst fan dit ferhaal en sangkje.

It ein is niks mar de reis is alles"....

Siebe Siebenga (amateur- historicus uit  Burgum), mail kunde van Okke: 

....'In droevich ferhaal fan Rigtsje mei har bern....Myn âld tante wie ek in oerwinneling en like bot op har ferwekker.....in rike boer út Aldegea. It ferhaal is fan alle jierren mar de ôfrin yn Eastermar wie ferskrikkelik en it is spytich dat it grêfstientsje mei dy bysûndere tekst der net mear is. It wie eins in monumintale stien....mar ja.... tiden hawwe tiden...! Wol moai dat jo mei in leeftydsgenoat fan en famylje fan Rigtsje it drama noch ta jo ferbylding sprekt en foeget ta dit wist ik net....

Ien út it neiteam fan Taapke van Dekken is Gerbrich fan Dekken......kin omraak sjonge..... ek oer “it Drama fan Eastermar”....

It ferske Dowen....harkje mar..... de plaatsjes ha ik der by socht....'.

Okke aan Siebe Siebenga: 29-4-2012

'Sa’k my herinnerje kin wienen dy greven tsjin it paad oan op de Westerske kant (red. Oostermeer)

Ektse kear as ik wer nei Fryslan gie socht ik ek altitten it gref op fan myn pake en beppe, en ja ek nuver if gref fan Rigtje en har poppe Rypkje.

Yn 1973, 74 en 79 wie it der nog en ek yn 1980 mar it wie fuort yn 1984 en ha it ek nea wer fine kint.

Ik tocht it sil wol wat te meitsjen han mei in 100jier ofsa.

Ik wie derom ek sa bliid dat Jo samar dy foto op it alde plak setten ha – jo ha my bliid en ja fergeemje ek nog wer fertrietich.

As Jonkje fan 5 – 8 jier bin ik der faak mei myn beppe by dat gref west – se wennen doe oan de Lytse Hoarnst Wei – eins de Malewei hear en wy toffelden der dan tegearre hinne, myn lyts hantsje bedobbe yn har moaie rumfellige han en altiten oanstekke by Tseard en Hindrikje Heidbuurt en Hindrikje frege dan ek yn sa’n soarte alderwetske wize fan oanspraak – 'soe lytse Okke hjoed wol in timke koeke en in bekerke kalde supe ut de kelder meie' – ik ha nea nee sizze tsjin dat alde minske'.

'Sa kuierden beppe en ik sa nei it hof ta en dan gie se soms ek sa mar oan de kant fan de reed sitten en dan hearde ik in soarte struzen – mem hat my der wizer fan makke. Beppe hat 2 boksen en in ban oan leave sei se – dat wie in soarte underbruk sunder in krus der yn.

Ik lake der doe om en fun it in moaie utfining.

Beppe gulde altitten as se har han wer op dy stien lei – se wienen nichten en beppe wie fan 1869 en hienen faak mei mekoar boarte ensf, beppe wenne, mei har alders yn de kroeg Het Witte Paard en har nichtsje wenne op de Snakkebuorren.

Dat barren hat beppe, foar har libben oantaast, want yn har alde jierren, se hat yn 1948/49 ek by us yn hus wenne, doe prate se der nog – ferskriklik.

Ik tink dat Rigtjse har yn, ik tink dat it poddepoel wie ofsa mar beppe en us heit seiden ek dat it mear op skytsleat like.

Beppe fertelde my dat doe se Rigtsje en Rypkje ut it smoarge wetter hellen lei se boppe op har poppe mei de earms om dat lytse unskuldige bern – dat byld is eins yn myn harsens krast en moast der bytiden ek oar dreame.

Ik tink ek dat under de omstannichheden fan beppe, hja der ek folle mear begrip foar hie dan in protte oaren.

Se hat my miskien wol fertelt wa’t de stien betelle hat mar dat wit ik net mear' .

Minne tiden bringe ek ferhalen en dat die beppe Rixt ek koe dy alde moaie sangen mei sa’n heide draai seiden sa dan. As wie fan skoalle kamen en wer in nij ferske leart hienen dan moasten wy dat foar har sjonge en beppe sjongde samar mei yn de 2de stimme – hoe se dat die wit ik nog net mar se hat wol in muzykale ynslach han en yn har jonge jierren spile de trek harmonica ek'. 

'Alde ferzen oer moardenrij, sa as – Drie Jaar zijn heengesneld toen Berghuis werd geveld, schier op diezelvden grond waar men zijn offer vond – sa iets tink mar de wurden kinne ek wol in bytsje fout weze.

As ik yn de Maitiid lytse fluitsjes makke ut kutsjekralen tokjes dan song beppe ek – Hippe tippe tipe wannear silst du sliepe, yn Maaie, yn Maaie as alle fugels kraaie. Dan komt Jan mei’t skearmes oan en dy sil dy de kop omaaie.

Ik wit ferhip net wert dat eins wei kaam en wat it betsjutte, ja se siet fol fan dat soarte ferskes en it is sa spytich dat wy dat nea opskreaun ha he'....

Rigtje%20en%20Rypkje%20Douma%20%20PhotoStory1_5.zip  

Openen, een mooi fotoferhael met lied van Gerbrich van Dekken over het drama. 

Wie was Rypke Algra: 

Rypke was de zoon van de rijke landbouwer in Oostermeer, geboren op 1-1-1857, van Tjerk Rypkes Atsma, en Willemke Pieters Buma. Hij was 26 jaar en boer 'op 'e  pleats' toen het drama zich voltrok in mei 1883. Rigtsje moet 'faem', dienstmeisje, zijn geweest bij de grote boerderij van de Algra's in Oostermeer. Volgens de traditie hoorde hij niet te trouwen met de dienstmeid. Rigtsje beviel thuis bij haar ouders van een meisje. 

Rypke werd wel geacht nu maar snel te trouwen na dit incident. Hij trouwde met  Antje Hendriks Bosma, en ze noemden hun eerste zoon Tjerk in januari 1885, maar dit kind overleed vrij snel. De tweede zoon heette ook Tjerk, daarna kwamen er meer kinderen. Rypke bleef landbouwer in Sumar en overleed in 1938 op 81 jarige leeftijd. Het hele verhaal heeft een grote indruk gemaakt in de zomer van 1883 in Eastermar, en de jaren erna.. De kleine schoentjes zijn in de Douma familie altijd bewaard gebleven..

Aukje van der Meulen en Fokje Jansma. Fokje is een volle nicht van Okke. 'Ik ha nea witten dat Rypkje har lytse skuon bewarre bleaun binne – moai'. 

"Fokje Jansma, de frou mei it grize hier is de dochter dan Tjitze Okkes Jansma en Taabke van Dekken en in volle nicht fan my. Hja is fan 1946 en in leaf minske en wy moetsje mekoar ek wer eltse kear dat ik yn Fryslan bin".

Pake Rypke Algra was kerkvoogd en later diaken van NH gemeente in Oostermeer rond 1851 volgens Tresoar. Er werd erg veel land, huizen en heide rondom Bergum aangekocht waar hij bij betrokken was. Een bijzonderheid in deze familie geschiedenis is, dat deze kerkvoogd Rypke Algra voor zijn zoon Tjerk Algra in de herfst van 1856 boederij 'Groot Veldlust' aan de Straatweg Burgum. 'Groot Veldlust' was een prestigieuze boerderij op de net ontgonnen heide, gebouwd in 1851. De geschiedenis van Sjoerd Jansma en zijn vrouw Maaike Wadman is ermee verweven, want Sjoerd werd gedwongen deze boederij te verlaten nadat zijn vrouw in het kraambed stierf in 1855 (zie hoofdstuk 17). 

Foto van Okke, 'plak wer't de stien stie'.  Met de tekst: 'Hier rust Richtsje Annes Douma, met haar kindje Rypkje Tjerkje. Beiden stierven den 3. mei 1883. Ontrouwe liefde was oorzaak van hun dood. Wie zonder zonden is werpe de eerste steen op haar'. 

Foto van Sytie, juni 2011. Mei de tekst van Okke. Het is een prachtig kerkhof waar mooie foto's gemaakt kunnen worden. Het grafje van Rigtje en Rypke is dus verwijderd. Op de hekken staat Memento Mori - gedenk te sterven, met twee schedels. 

Op het Heechsân is de verdeling van de oude kerkbanken duidelijk, de plaatsen konden gekocht worden. 

Foto van Sijtie; 'foar Rigtsje en Rypkje, makke op it tjerkhou Heechsân'. 

Foto van Sijtie, juni 2011; De mooie weg van Het Heechsân Eastermar naar Jistrum